Magdalena Jakubiec
Współczesny system edukacji w Polsce, z czym zgadzają się zarówno dzieci, ich rodzice, jak i nauczyciele, wciąż boryka się z wieloma wyzwaniami. Tradycyjna forma nauczania oparta na wykładach i nauce w szkolnej ławce, wciąż dominuje w wielu szkołach, uczniowie i nauczyciele często narzekają na sztywność systemu i brak interakcji podczas lekcji.
W odpowiedzi na te trudności, w pedagogice coraz częściej pojawiają się nowe modele nauczania.
Do innowacji w edukacji należy flipped classroom, czyli odwrócona lekcja, oraz gamifikacja (z ang. ‘gamification’). Obie te strategie łączą nowoczesne podejście do nauki z wykorzystaniem technologii, a ich celem jest poprawa efektywności edukacji i większe zaangażowanie uczniów. Czy jednak te nowości sprawdzą się w polskim systemie edukacji, tej kwestii chciałabym przyjrzeć się w niniejszym artykule.
Odwrócona lekcja (Flipped Classroom)
Flipped classroom to model nauczania, w którym tradycyjna struktura lekcji ulega odwróceniu. W klasycznym podejściu uczeń przyswaja nowy materiał w szkole, natomiast w domu ma czas, by utrwalić poznany materiał. W metodzie flipped classroom proces ten jest odwrotny. Głównym założeniem jest przygotowanie ucznia do tego co będzie przerabiane na lekcji, najczęściej za pomocą nagrań wideo, prezentacji lub artykułów dostarczanych przez nauczyciela. Czas spędzony na zajęciach w szkole przeznaczany jest na aktywne omawianie materiału, dyskusje, ćwiczenia praktyczne i rozwiązywanie problemów. Flipped classroom sprzyja również aktywnemu uczeniu się, co z kolei pozwala uczniom lepiej przyswoić wiedzę i umiejętności.
Model flipped classroom nie jest jednak wolny od wyzwań i ograniczeń.
Oprócz zmniejszających się, aczkolwiek nadal istniejących nierówności z dostępem do technologii, słabość tego modelu jest związana z faktem, że w dużej mierze zależy od zaangażowania uczniów i ich motywacji.
Flipped classroom wymaga też dużej samodzielności od uczniów. Nie wszyscy uczniowie, zwłaszcza młodsze dzieci, potrafią efektywnie pracować bez nadzoru nauczyciela.
Kolejną trudnością jest zwiększone obciążenie uczniów i rodziców: zajęcia w domu mogą być czasochłonne i stresujące, zwłaszcza jeśli uczniowie muszą się zmagać z trudnościami w nauce samodzielnie. Ta trudność dotyczy szczególnie dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, które w szkole korzystają z pomocy nauczyciela wspomagającego, często nie mają w domu odpowiednich warunków, by otrzymać podobne wsparcie. Brak wykwalifikowanej osoby do pomocy w nauce może utrudniać im przyswajanie materiału oraz pogłębiać poczucie frustracji i bezradności.
Metoda ta wymaga również znacznego wkładu pracy ze strony nauczyciela związanego z przygotowaniem i opracowaniem materiałów, aby zadania przedlekcyjne były angażujące i ciekawe, tak aby uczniowie chcieli się nimi zająć. Jak wiadomo, najbardziej efektywne lekcje to te, które angażują uczniów w dyskusję i współpracę – co jest możliwe w modelu odwróconej klasy, ale nie w warunkach domowych. W domu, brak interakcji z rówieśnikami sprawia, że nauka staje się bardziej monotonna i trudniejsza, a indywidualna praca staje się mniej motywująca i mniej interesująca niż praca grupowa w szkole.
Kolejnym zagadnieniem jest także monitorowanie zaangażowania uczniów. Co w takim razie w sytuacji, gdy uczeń nie wykonuje pracy w domu i jest nieprzygotowany do lekcji? Czy istnieje skuteczna strategia na to, by motywować go do pracy w domu? A co z lekcją, którą nauczyciel chce przeprowadzić, gdy połowa uczniów nie przygotowała się i nie zaznajomiła z nowym materiałem na pierwszym etapie tej metody, czyli przed lekcjami, w domu? Dlatego też w obecnym systemie klasowo-lekcyjnym flipped classroom rozpatrywane może być jako dodatkowa metoda, pewien fragment spersonalizowanej edukacji. Potencjał stosowania dostrzegam tutaj jednak w szkołach językowych, jak i w nauczaniu indywidualnym, gdzie teoretycznie motywacja uczniów jest większa. Flipped classroom może być szczególnie efektywne dla starszych uczniów, takich jak licealiści czy studenci. Wymaga bowiem od nich dużej samodzielności i umiejętności organizacyjnych, co może być trudne do osiągnięcia u młodszych dzieci, szczególnie w szkołach podstawowych.
Gamifikacja
Gamifikacja, czyli wykorzystanie elementów gier w procesie nauczania, staje się coraz bardziej popularna. W przeciwieństwie do stereotypowego rozumienia gamifikacji, nie chodzi tu tylko o organizowanie gier komputerowych czy planszowych w klasie. To bardziej system punktów i nagród, który ma na celu zmotywowanie uczniów do aktywności. Nauczyciel, wykorzystując gamifikację, może wprowadzać mechanizmy takie jak punkty za wykonane zadania, odznaki za osiągnięcia czy nagrody w postaci dodatkowych przywilejów. Trzeba jednak zaznaczyć, że samo zastosowanie gier jako narzędzi w procesie lekcyjnym nie jest tożsame z zastosowaniem gamifikacji.
Duolingo (aplikacja do nauki języków) to przykład świetnie zrealizowanej gamifikacji, która skutecznie przyciąga użytkowników do nauki języków obcych. System punktów, codzienne wyzwania, odznaki i poziomy sprawiają, że użytkownicy czują się zaangażowani i zmotywowani do regularnej nauki. Duolingo jest jednak zautomatyzowanym systemem, który działa inaczej niż tradycyjna nauka w klasie, gdzie niemożliwy jest podobny sposób monitorowania postępów.
Gamifikacja niesie ze sobą jednak także wiele korzyści. Przede wszystkim stanowi doskonałą formę motywacji dla uczniów, którzy mają trudności z zaangażowaniem się w tradycyjny proces nauki. Punkty i nagrody pozwalają im zobaczyć namacalne efekty swojej pracy, co często prowadzi do większej satysfakcji z nauki. Dzięki wprowadzeniu elementów gier, proces nauczania staje się bardziej interaktywny i przyjemny, co sprzyja lepszemu zapamiętywaniu materiału. Uczniowie, którzy czują się nagradzani, mogą osiągać lepsze wyniki, co w dłuższej perspektywie prowadzi do większej samodyscypliny i zaangażowania w naukę.
Gamifikacja ma wiele zalet, ale nie jest metodą idealną. Jedną z głównych wad jest nadmierne skupienie na rywalizacji. W niektórych przypadkach uczniowie mogą traktować naukę głównie jako grę, w której celem jest zdobycie punktów lub wygrana, a nie rzeczywiste przyswajanie wiedzy. Taki mechanizm może prowadzić do powierzchownego opanowania materiału, bez zrozumienia głębszych treści. Tendencję tę można obserwować obecnie w polskim systemie edukacyjnym, gdzie silne skupienie na testach i ocenach ogranicza kreatywność uczniów, utrudniając rozwój umiejętności, które nie są mierzalne za pomocą standardowych testów.
Gamifikacja może być problematyczna dla osób, które nie radzą sobie z rywalizacją, czują presję lub mają trudności z szybkim przyswajaniem informacji. Dla tych uczniów, zamiast motywować, może stać się źródłem frustracji.
Jednym z głównych zarzutów wobec gamifikacji jest także jej potencjalne przyczynianie się do nadmiernego uzależnienia od technologii. Używanie aplikacji edukacyjnych, platform do nauki z elementami gier, może prowadzić do wzrostu czasu spędzanego przed komputerem, przedłużona ekspozycja na technologie może pogłębiać problem uzależnienia od gier, szczególnie jeśli uczniowie zaczynają traktować naukę tylko jako grę, której celem jest zbieranie punktów czy osiąganie kolejnych poziomów.
Innym niebezpieczeństwem jest redukcja motywacji wewnętrznej. Kiedy uczniowie zaczynają być nagradzani za każde małe osiągnięcie, mogą stracić poczucie satysfakcji płynącej z samego procesu nauki. W gamifikacji często podkreśla się osiągnięcia zewnętrzne (punkty, odznaki, nagrody), które nie stanowią motywacji w dłuższej perspektywie czasowej.
Podsumowanie
Flipped classroom i gamifikacja to innowacyjne metody, które wprowadzają świeże spojrzenie na proces nauczania, otwierając nowe możliwości w angażowaniu uczniów. Z pewnością mają one ogromny potencjał – pozwalają uczniom na większą autonomię, rozwijają umiejętności współpracy i mogą uczynić naukę bardziej interaktywną i atrakcyjną. Jednak jak każda nowa koncepcja, niosą również ze sobą wyzwania i pułapki, takie jak nadmierna koncentracja na technologii, czy rywalizacji.
Kluczowe w edukacji pozostaje jednak to, co stoi u jej podstaw: jakość relacji. To właśnie one – relacje ucznia z nauczycielem, z kolegami, z samym sobą – są fundamentem efektywnej nauki. Warto więc pamiętać, że żadne technologie czy metody dydaktyczne nie zastąpią wartości, które płyną z otwartości, zrozumienia i wsparcia tworzonych w klasie. W końcu to relacje budują prawdziwą motywację do nauki, a nie tylko system punktów czy przejście na wyższy poziom w grze.
Biography
Magdalena Jakubiec -pedagog, arteterapeuta, matka, miłośniczka podróży i książek.